1 beoordeling voor Levensdraden

1. 

   5 van 5

   Paul Veevaete – 8 december 2022

   ‘Levensdraden’, het boek van Clare Hunter over handwerk zou niet meteen in mijn speurtocht naar recent gepubliceerde historische literatuur mijn interesse wegdragen, ware het niet dat het detail uit het tapijt van Bayeux op de kaft en de ondertitel ‘een wereldgeschiedenis door het oog van de naald’ mijn aandacht trokken en mij over de streep haalden.

   Clare Hunter schreef hier niet alleen een boek over de geschiedenis van het borduren of het naaldwerk maar ook over een aantal wereldwijde historische gebeurtenissen en situaties waarin borduren en borduurwerken een relevante betekenis hebben gehad. Borduren, ik had het nooit eerder vermoed, is veel meer dan die rustige, meditatieve bezigheid met naald en draad. Het is een activiteit waarmee mensen, lang niet enkel vrouwen, aandacht, erkenning, rust, zelfrespect vonden maar ook troost en heling voor de lichamelijke, geestelijke toestand waarin zij verkeerden. Maar ook in politieke, sociaal-maatschappelijke of therapeutische contexten hebben mensen de taal van naald gebruikt om hun doel te bereiken.

   In haar eerste hoofdstuk ’Onbekend’ wordt ruim aandacht besteed aan het alom bekende borduurwerk, het tapijt van Bayeux. Je krijgt hier niet voor de zoveelste keer een opsomming van de narratieve elementen van het tapijt, dan wel een kijk op hoe en waarom het is gemaakt, wie er aan heeft gewerkt, welke technieken er werden gebruikt, welke beproevingen het door de eeuwen heeft doorstaan… en dat alles gesitueerd binnen een ruime historische, culturele, sociale en artistieke context. Meteen bij dit eerste hoofdstuk wordt het voor de lezer duidelijk: de auteur is niet enkel een deskundige inzake naaldwerk, maar evenzeer een historica en een sociaal-artistiek bezielde vrouw die ook nog eens een vlotte en levendige schrijfstijl hanteert en je meesleept in een onverhoopt boeiende verkenningstocht, die als een lappendeken voor je wordt uitgespreid.

   In alle tijden, op plaatsen wereldwijd en in de meest uiteenlopende situaties en omstandigheden is borduren voor veel mensen als individu of als groep, een visuele taal, soms zelfs de enige taal om uitdrukking te geven aan gevoelens, opvattingen, strevingen, identiteit, verbeelding, passie… Een taal met patronen als syntaxis, motieven en symbolen als vocabulaire en de combinatie hiervan als grammatica.

   In 16 hoofdstukken beschrijft de auteur evenzovele concrete voorbeelden en verhalen van hoe borduren op verschillende wijzen is gebruikt, nu eens door individuele personen (zoals bijv. Maria Stuart die borduurwerk gebruikte als emotionele en politieke spreekbuis) dan weer door groepen mensen of een hele gemeenschap. Wie herinnert zich niet de jarenlange (1971-2006) protestmarsen van Las Madres de Plaza de Mayo (de Dwaze moeders van de Plaza de Mayo – Buenos Aires)? Wanhopig om het verlies (hfst 10) van hun zonen en getooid met een witte hoofddoek waarop de geborduurde naam van hun kind, eisten zij van de dictatuur informatie over hun verdwenen kinderen. Maar ook groepen of gemeenschappen die opkwamen voor hun identiteit (hfst. 5) hebben zich bediend van geborduurd textiel en kleding. In hun veelvuldige massademonstraties (Londen) voor o.m. stemrecht gebruikten de suffragettes in het begin van de 20ste eeuw de door hen zelf gemaakte banieren. Zo is ook de Schotse kilt veel meer dan een nationaal kostuum, “de kilt draagt de triomf van overwinning in zich, van Schotse identiteit en herwonnen onafhankelijkheid.” Ook in gevangenschap (hfst. 4) is borduurwerk een manier om een vorm van zelfrespect te behouden, een geheime manier van communiceren, van onafhankelijkheid. Zo zijn heel veel quilts ontstaan in gevangenschap, bijv. in het krijgsgevangenkamp van Changi (Singapore, WO II): “ …het aan elkaar naaien van stoffen, het creëren van textuur, het maken van iets tastbaars van weggegooide restjes, het is een troostende metafoor voor persoonlijke groei in een situatie van onderdrukking” .

   Telkens beschrijft de auteur de historische, sociaal-maatschappelijke, socio-culturele, artistieke… context waarin een concrete uiting van naaldwerk zijn ontstaan vond. Hier is de historica aan het woord, nooit overdreven gedetailleerd maar steeds functioneel voor een goed begrip van de aard, het belang en de waarde van de textiele uiting en het proces dat eraan vooraf ging.

   Andere gelegenheden waarin mensen borduren of naaldwerk hebben aangegrepen om vat te krijgen op de realiteit, om meer tot zichzelf te komen, om zich af te zetten tegen de gevestigde waarde… komen aan bod in de opeenvolgende hoofdstukken met als insteek: macht; zwakte; verbinding; bescherming; op reis; protest; gemeenschap; plaats; waarde… Via verschillende toepassingen en een veelheid aan verrassende verhalen, vaak onbekende verhalen, verhalen vanuit diverse landen en continenten, verhalen die soms ontroeren dan weer bewondering opwekken, toont de auteur aan hoe belangrijk borduurwerk is geweest voor mensen doorheen de tijd en in verschillende culturen en welke betekenis eraan werd gegeven. Hierdoor ervaar je als lezer dat handwerk in veel gevallen veel meer is geweest dan die onschuldige, gratuite en vaak niet geachte vrijetijdsbesteding van (hoofdzakelijk) vrouwen, maar evenzeer een sociale, politieke en vooral ook emotionele betekenis heeft gehad. Het wordt doorheen het boek duidelijk dat de auteur de kunstzinnige waarde van borduurwerk ondergeschikt maakt aan de persoonlijke en maatschappelijke betekenis.
   Dat de aangehaalde en besproken voorbeelden, op een aantal uitzonderingen na, vooral te situeren zijn in Engelstalige culturen is te verklaren door het feit dat Clare Hunter een Schotse is. Ze is bovendien zelf ook actief met naaldwerk, heeft meerdere gemeenschapskunstprojecten opgestart en begeleid, is textielkunstenaar, kunstadviseur en textielcurator. Zij richtte in 1985 in Glasgow NeedleWorks op waar mensen van alle leeftijden en culturen, met behulp van naaien een manier vinden om de lokale geschiedenis te vieren, gemeenschapservaringen te documenteren en persoonlijke zorgen te delen door het maken van wandkleden en banners.

   In de laatste drie hoofdstukken wordt ruim aandacht besteed aan enkele meer algemene aspecten verbonden aan naaldwerk. Hfst 14 handelt over de relatie kunst en naaldwerk waarin de rol van feministische kunstenaars wordt belicht en de geschiedenis van de Glasgow School of arts (opgericht in1845) uitvoerig wordt beschreven. In hfst 15 blikt de auteur terug op de industrialisatie en de textielindustrie in Groot-Brittannië (19de eeuw), de opkomst van de naaimachine (o.a. de Singer naaimachine) en de uitbuiting in de textielindustrie, ook vandaag. In het laatste hoofdstuk ‘stem’ geeft de auteur op een samenvattende wijze uiting van haar geëngageerde en sociaal-maatschappelijke kijk op de betekenis van naaldwerk.

   In het boek zijn verder twee fotokaternen van telkens acht pagina’s opgenomen met illustraties in kleur van de belangrijkste en besproken voorbeelden van naaldwerk of contexten waarin het tot stand kwam. Achteraan in het boek is ook een lijst met websites opgenomen waarmee de lezer zich ook online nog verder kan verdiepen in de besproken werken.

   Voor al wie op een gepassioneerde manier bezig is met textiel en met boorduurwerk in het bijzonder is ‘Levensdraden’ een interessant boek. Via de vele beschreven toepassingen en de ruime invalhoek waarmee naar het borduren van heel wat mensen uit het verleden en in het heden wordt gekeken, vindt de lezer van dit boek onverhoopte kansen tot verbreding en uitdieping van eigen inzichten en interesse. Ook op de boekenlijst van hogeschoolstudenten die in hun opleiding op een creatieve/artistieke wijze met textiel bezig zijn, heeft dit boek van Clare Hunter zeker zijn plaats.
   Paul Veevaete