Koude Oorlog, een periode van ruim vier decennia waarin de tegenstellingen soms gevaarlijk op scherp kwamen te staan zonder dat dit tot een gewapende confrontatie op wereldschaal leidde. Een ‘oorlog’ die uiteindelijk wonderbaarlijk onbloedig eindigde. Wellicht is het relatieve gemak waarmee dat ging er de oorzaak van dat deze periode vrij snel op de achtergrond raakte. Het communisme was een vergissing van de geschiedenis, thans was het einde van de geschiedenis aangebroken en werd het eeuwige, universele paradijs van de liberale democratie betreden.

 

Ruim twintig jaar na de val van De Muur staat de Koude Oorlog opnieuw in de belangstelling. Het neoliberale paradijs lijkt al weer verloren voordat het goed en wel is aangebroken. Een ongeremd ‘casinokapitalisme’ wekt verontwaardiging, en dat was al vóór de kredietcrisis van 2008 het geval. De vrije markt is niet meer in alle opzichten zo vanzelfsprekend, maar wat zijn de alternatieven? Heeft Amerika met zijn interventies in Nabije en Midden Oosten zijn hand overspeeld? Bovendien is de dreiging van de atoomoorlog na de Koude Oorlog beslist niet minder geworden.

 

Het is in deze omstandigheden dat de Koude Oorlog weer de aandacht trekt. Thema’s rond vrede en veiligheid die toen speelden blijven onverminderd actueel, zij het onder veranderende sociaal-economische en politieke structuren en krachtsverhoudingen. En mogelijk biedt ondramatische afloop van de Koude Oorlog de mentale ruimte e herinnering aan het tijdperk onbevangener en (zelf)kritischer tegemoet te treden dan in het geval van een ‘hete’ oorlog. Deze atlas brengt twee gebieden in kaart die tijdens de Koude Oorlog een rol van betekenis speelden. Allereerst de Veluwe, dé legerplaats van het land. Nergens vonden en vinden we zo’n concentratie van militaire complexen als hier. In de jaren vijftig werd langs IJssel en de bovenloop van de Rijn Neerlands laatste waterlinie aangelegd.

In het eerste deel van deze atlas wordt het in het landschap gewortelde erfgoed van de Koude Oorlog in kaart gebracht op kaartbladen schaal 1:50.000, met detailuitsneden op 1:25.000. De historische achtergronden worden vervolgens belicht in objectbeschrijvingen. Objecten als kazernes en oefenterreinen, vliegvelden en luchtwachttorens, opjaagstations en mobilisatiecomplexen, caissonhavens en inlaatwerken, BB-commandoposten en atoomschuilkelders. Denk bij militair erfgoed overigens vooral óók aan de dingen die niet gebeurden. De militaire claims op het landschap vormden en vormen een buffer tegen verdere (sub)urbanisatie.

Het blijft niet bij objecten alleen. In een aantal essays wordt de materie verdiept en verbreed. Wat is de betekenis van de IJssellinie als ruimtelijke strategie in het dynamische waterbeheer van de 21e eeuw? Wat bracht en brengt het leger teweeg in de Veluwse natuur? Wat is de politieke en mentale betekenis van de Koude Oorlog in het licht van de langere termijn?

 

Deze onderwerpen worden uitgewerkt in vier ontwerpvensters, steeds vanuit een andere invalshoek en op een andere deellocatie binnen het onderzoeksgebied.